UMUMIY O'RTA TA'LIM MAKTABLARI MUSIQA MADANIYATI DARSLARIDA O'QUVCHILARNI JROCHILIK MAHORATI ASOSIDA TARBIYALASH
Abstract
Mazkur maqola umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslarining o‘quvchilar ijrochilik mahoratini rivojlantirishdagi ahamiyatini yoritadi. Unda ijrochilik mahoratini rivojlantirishning ta’limiy va tarbiyaviy jihatlari, shuningdek, bu jarayonda qo‘llaniladigan pedagogik yondashuvlar tahlil qilinadi. Musiqa darslari orqali o‘quvchilarda ijodkorlik, estetik dunyoqarash va madaniy qadriyatlar shakllanadi. Shuningdek, maqolada ansambl mashg‘ulotlari, tanlovlar va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali ijrochilikni rivojlantirish usullari ko‘rsatilgan. Ushbu faoliyat natijasida o‘quvchilarning nafaqat musiqiy qobiliyatlari, balki shaxsiy fazilatlari ham rivojlanishi ta’kidlanadi. Maqola musiqa madaniyati darslarini o‘quvchilarning ijodiy va axloqiy tarbiyasida muhim vosita sifatida talqin etadi.
References
UMUMIY O'RTA TA'LIM MAKTABLARI MUSIQA MADANIYATI DARSLARIDA O'QUVCHILARNI JROCHILIK MAHORATI ASOSIDA TARBIYALASH
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti
Musiqa va san’at fakulteti bosqich magistranti
Abdullayeva Muharramoy
Annotatsiya- Mazkur maqola umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslarining o‘quvchilar ijrochilik mahoratini rivojlantirishdagi ahamiyatini yoritadi. Unda ijrochilik mahoratini rivojlantirishning ta’limiy va tarbiyaviy jihatlari, shuningdek, bu jarayonda qo‘llaniladigan pedagogik yondashuvlar tahlil qilinadi. Musiqa darslari orqali o‘quvchilarda ijodkorlik, estetik dunyoqarash va madaniy qadriyatlar shakllanadi. Shuningdek, maqolada ansambl mashg‘ulotlari, tanlovlar va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali ijrochilikni rivojlantirish usullari ko‘rsatilgan. Ushbu faoliyat natijasida o‘quvchilarning nafaqat musiqiy qobiliyatlari, balki shaxsiy fazilatlari ham rivojlanishi ta’kidlanadi. Maqola musiqa madaniyati darslarini o‘quvchilarning ijodiy va axloqiy tarbiyasida muhim vosita sifatida talqin etadi.
Kalit so‘zlar: Musiqa madaniyati ,Ijrochilik mahorati ,Umumiy o‘rta ta’lim, Tarbiyaviy jarayon, Pedagogik yondashuv, Estetik tarbiya ,Madaniy qadriyatlar, Ansambl mashg‘ulotlari, Ijodkorlik Musiqiy ta’lim.
Abstract- This article highlights the importance of music culture lessons in the development of students' performance skills in general secondary schools. It analyzes the educational and educational aspects of the development of performance skills, as well as the pedagogical approaches used in this process. Creativity, aesthetic outlook and cultural values are formed in students through music lessons. Also, the article shows methods of performance development through the use of ensemble training, competitions and modern technologies. As a result of this activity, it is emphasized that students develop not only their musical abilities, but also their personal qualities. The article interprets music culture lessons as an important tool in the creative and moral education of students.
Key words: Music culture, Performance skills, General secondary education, Educational process, Pedagogical approach, Aesthetic education, Cultural values, Ensemble training, Creativity, Musical education.
KIRISH
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslari o‘quvchilarning ijodiy va estetik rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Ushbu darslar o‘quvchilarni nafaqat musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, balki ularning shaxsiy kamolotiga, madaniy qadriyatlarni anglash va axloqiy tarbiyalanishiga yordam beradi.
Musiqa insonning ichki dunyosini boyitib, estetik didini shakllantirishga xizmat qiladi. Shu nuqtai nazardan, musiqa madaniyati darslarida ijrochilik mahoratini rivojlantirish nafaqat o‘quvchilarning musiqiy iste’dodlarini ochishga, balki ular orasida jamoaviylik, mehnatsevarlik va o‘zini ifoda etish ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan muhim jarayondir.
Mazkur maqolada musiqa madaniyati darslarining o‘quvchilarning ijrochilik mahoratini rivojlantirishdagi roli, bu jarayonning ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyati hamda uni amalga oshirishda qo‘llaniladigan usullar ko‘rib chiqiladi. Shu orqali musiqa darslarining nafaqat o‘quvchilarning qobiliyatlarini rivojlantirish, balki ularning shaxsiy kamolotiga ijobiy ta’siri tahlil qilinadi.
Musiqa madaniyati inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, uning ruhiy va estetik rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslari o‘quvchilarni ijodiy va axloqiy jihatdan tarbiyalashda, shuningdek, ularning estetik didini shakllantirishda asosiy vosita hisoblanadi. Ayniqsa, o‘quvchilarning ijrochilik mahoratini rivojlantirish orqali ular musiqa san’ati sirlarini chuqurroq anglaydi va o‘z qobiliyatlarini kashf etadi.
Bugungi kunda musiqa madaniyati darslarini samarali tashkil etish orqali o‘quvchilarda milliy qadriyatlarga hurmat, jahon musiqasiga qiziqish va o‘z ijodiy potensialini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan muhitni yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, ijrochilik mahoratini oshirish faqat musiqiy ta’limni rivojlantirish emas, balki o‘quvchilarni ijtimoiy va madaniy hayotga tayyorlashning muhim qismi sifatida qaralmoqda.
Ushbu maqolada musiqa madaniyati darslarida ijrochilik mahoratini rivojlantirishning ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyati, qo‘llaniladigan pedagogik usullar va bu jarayonning o‘quvchilarning umumiy shaxsiy rivojlanishiga ta’siri keng tahlil qilinadi. Mazkur yondashuv musiqiy ta’limni boyitib, o‘quvchilarning madaniy va ijodiy taraqqiyotiga yo‘naltirilgan amaliyot sifatida yoritiladi.
Mavzuning dolzarbligi
Zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarning nafaqat bilim olish, balki ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Musiqa madaniyati darslari bu jarayonda muhim o‘rin egallaydi, chunki ular nafaqat musiqiy savodxonlikni oshiradi, balki o‘quvchilarning madaniy va estetik didini shakllantiradi. Xususan, ijrochilik mahoratini rivojlantirish bugungi kunda o‘quvchilarning shaxsiy va ijtimoiy taraqqiyoti uchun dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Musiqa madaniyati darslari orqali o‘quvchilar milliy va jahon musiqiy merosi bilan tanishadi, bu esa ularni vatanparvarlik va madaniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalaydi. Shu bilan birga, ijrochilik mashg‘ulotlari o‘quvchilarda jamoaviylik, mehnatsevarlik va o‘zini ifoda etish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Axborot texnologiyalari tez rivojlanayotgan bugungi davrda musiqiy ta’lim jarayonini yangicha yondashuvlar bilan boyitish, o‘quvchilarning ijodiy va texnik mahoratini oshirish muhim ahamiyatga ega.
Shuningdek, globalizatsiya jarayonida milliy musiqa madaniyatini asrab-avaylash va yosh avlod ongiga singdirish masalasi dolzarbligini yo‘qotmayapti. Shu bois, maktabdagi musiqa madaniyati darslarini ijrochilik mahoratini rivojlantirishga yo‘naltirish orqali o‘quvchilarni nafaqat musiqiy, balki madaniy va axloqiy tarbiyalash dolzarb va strategik vazifa sifatida qaralmoqda.
Ushbu mavzu o‘quvchilarning ijodiy va ma’naviy rivojlanishiga xizmat qilish bilan birga, ularning shaxsiy qobiliyatlarini keng ko‘lamda rivojlantirishga yordam beradi va ta’lim jarayonida yangi imkoniyatlar yaratadi.
Bugungi globallashuv davrida yoshlarda milliy va jahon madaniyatiga hurmat, estetik didni shakllantirish, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish ta’lim tizimining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. Musiqa madaniyati darslari esa ushbu jarayonning muhim vositalaridan biri bo‘lib, o‘quvchilarning ijrochilik mahoratini rivojlantirish orqali ularni nafaqat musiqiy ta’lim bilan qamrab oladi, balki ularning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishiga ham hissa qo‘shadi.
Zamonaviy ta’limda o‘quvchilarni faqat nazariy bilim bilan cheklamaslik, balki ularni amaliy va ijodiy mashg‘ulotlarga jalb qilish talabi ortib bormoqda. Musiqa madaniyati darslarida ijrochilik mahoratini rivojlantirish bu talabga mos keladigan dolzarb yo‘nalishdir. Ushbu jarayon orqali o‘quvchilar milliy musiqa asarlarini ijro etish orqali madaniy merosga hurmat hissini shakllantiradi va jahon musiqasi bilan tanishish orqali keng dunyoqarashga ega bo‘ladi.
Bundan tashqari, ijrochilik mahorati o‘quvchilarning ijodiy fikrlashi, estetik his-tuyg‘ulari va o‘zini namoyon qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Jamoaviy ijrochilik mashg‘ulotlari esa ular orasida hamkorlik, o‘zaro hurmat va mas’uliyat kabi fazilatlarni tarbiyalaydi. Shu bilan birga, bugungi kunning zamonaviy texnologiyalari musiqa ta’limida yangi yondashuvlarni talab etmoqda, bu esa darslarni yanada samarali va qiziqarli qilish imkonini beradi.
Mavzuning dolzarbligi shundaki, musiqa madaniyati darslari yosh avlodni nafaqat musiqiy ta’lim bilan qamrab oladi, balki ularni estetik tarbiya, madaniy merosni asrab-avaylash va ijodiy rivojlanishga yo‘naltiradi. Bu esa musiqiy ta’limni ta’lim tizimining strategik yo‘nalishlaridan biriga aylantiradi.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslari o‘quvchilarning ijrochilik mahoratini rivojlantirish va tarbiyalash uchun muhim vosita hisoblanadi. Ushbu darslar o‘quvchilarning estetik dunyoqarashini shakllantirish, musiqa san’ati orqali axloqiy va madaniy qadriyatlarni o‘zlashtirishga yordam beradi. Quyida bu jarayonning asosiy jihatlari keltirilgan:
1. Ijrochilik mahoratining ahamiyati
• Shaxsiy rivojlanish: Ijrochilik orqali o‘quvchilar o‘z-o‘zini ifodalashni o‘rganadi va o‘z qobiliyatlarini kashf qiladi.
• Ijodkorlikni rivojlantirish: Musiqiy asarlarni ijro etish orqali o‘quvchilar ijodiy fikrlashni o‘rgana boshlaydi.
• O‘z-o‘zini baholash: Ijro jarayonida o‘z kuchli va zaif tomonlarini tahlil qilish ko‘nikmalari rivojlanadi.
2. Pedagogik yondashuvlar
• Qiziqish uyg‘otish: O‘quvchilarga turli milliy va jahon musiqalarini tanishtirish orqali ularning qiziqishini orttirish.
• Praktik mashg‘ulotlar: Musiqa asboblarida o‘ynash, qo‘shiq kuylash yoki ansambllarda ishtirok etish kabi faoliyatlar.
• Individuallashtirilgan yondashuv: Har bir o‘quvchining iste’dodi va qobiliyatlariga mos o‘quv rejalarini ishlab chiqish.
3. Tarbiyaviy omillar
• Madaniy qadriyatlarni singdirish: Musiqiy asarlarning mazmuni orqali o‘quvchilarda axloqiy fazilatlarni rivojlantirish.
• Hamkorlik va jamoaviylik: Ijrochilik mashg‘ulotlari jamoaviy faoliyatni, bir-birini qo‘llab-quvvatlashni va mas’uliyat hissini tarbiyalaydi.
• Vatanparvarlik: Milliy musiqa namunalarini ijro etish orqali vatanparvarlik ruhini shakllantirish.
4. O‘quvchilarning ijrochilik mahoratini rivojlantirish usullari
• Ansambl va orkestr mashg‘ulotlari: Birgalikda ijro qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
• Tanlovlar va festivallar: Ijodiy raqobat orqali o‘quvchilarni rag‘batlantiradi.
• Audio-vizual vositalardan foydalanish: O‘quvchilarga zamonaviy texnologiyalar yordamida musiqiy asarlarni o‘rgatish.
5. Natijalar
Musiqa madaniyati darslarida ijrochilikka asoslangan yondashuv natijasida: O‘quvchilarda ijodiy va musiqiy qobiliyatlar rivojlanadi. Ular jamoaviylik, mehnatsevarlik va mas’uliyatlilik kabi sifatlarni egallaydi. Estetik did va madaniy saviyasi oshadi.
Ushbu yondashuv orqali nafaqat musiqiy mahorat, balki o‘quvchilarning umumiy shaxsiy rivojlanishiga erishiladi.
XULOSA
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslari o‘quvchilarning ijrochilik mahoratini rivojlantirish va ularni madaniy hamda estetik tarbiyalash uchun muhim vosita hisoblanadi. Ushbu darslar orqali o‘quvchilar milliy va jahon musiqiy merosini o‘rganib, musiqa san’ati orqali axloqiy, estetik va ijodiy jihatdan rivojlanadi. Ijrochilik mashg‘ulotlari ularni o‘z qobiliyatlarini namoyon qilishga, jamoaviylik va mas’uliyatni shakllantirishga rag‘batlantiradi.
Shuningdek, musiqa madaniyati darslari o‘quvchilarda milliy qadriyatlarga hurmat, vatanparvarlik tuyg‘usi va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Zamonaviy texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar dars jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish imkonini beradi, bu esa o‘quvchilarning musiqaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, musiqa madaniyati darslarini ijrochilik mahoratini rivojlantirishga yo‘naltirish nafaqat musiqiy ta’limni, balki o‘quvchilarning umumiy shaxsiy rivojlanishini ham qo‘llab-quvvatlaydi. Ushbu jarayonning samaradorligini oshirish uchun o‘qituvchilarning ijodkorligi, ilg‘or pedagogik usullar va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish zarur. Musiqiy ta’lim o‘quvchilarning ijodiy va axloqiy kamolotida beqiyos ahamiyatga ega ekani ta’kidlanishi lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim va Fan vazirligi. "Musiqa madaniyati" umumiy o‘rta ta’lim maktablari uchun darslik. Toshkent: O‘zbekiston, 2023.
2. Karimov, Sh. "Musiqiy ta’lim va tarbiya nazariyasi." Toshkent: Ilm Ziyo Nashriyoti, 2020.
3. Axmedova, Z. "O‘quvchilarning estetik tarbiyasida musiqa madaniyatining roli." Pedagogik tadqiqotlar jurnali, 2021.
4. Ismoilov, N. "Musiqa madaniyati darslarida ijodiy yondashuvlar." Ta’lim va Texnologiyalar, 2022.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Milliy qadriyatlarni rivojlantirishda musiqa san’atining o‘rni" to‘g‘risidagi qarori. Toshkent, 2021.
6. Vygotskiy, L.S. "Ijodiy faoliyat va musiqa tarbiyasi." Moskva: Pedagogika, 1987.
7. Abdug‘aniyev, A. "O‘quvchilarning ijrochilik qobiliyatlarini rivojlantirishning zamonaviy usullari." Ta’limni Modernizatsiya Qilish Ilmiy Jurnali, 2023.
8. Dewey, J. "San’at va tarbiya." Toshkent: O‘qituvchi, 2019.
9. Yusupov, X. "Musiqiy pedagogika asoslari." Toshkent: Adolat, 2020.
10. Jahon musiqa madaniyati bo‘yicha xalqaro konferensiya materiallari. Toshkent, 2022.
