IQLIM STRESSINING DIQQAT VA PSIXIK REAKTIVLIKKA INTEGRATIV TA’SIRI
Keywords:
Kalit so‘zlar: iqlim o‘zgarishi, psixologik salomatlik, iqlim xavotiri, tajovuzkorlik, depressiya, suisid xavfi, biopsixososial model, ekopsixologiya, yoshlar ruhiyati, iqlim psixologiyasiAbstract
Annotatsiya: Ushbu maqolada global iqlim o‘zgarishining psixologik oqibatlari, ayniqsa, diqqat faoliyatiga ta’siri qisqacha tahlil qilinadi. Issiq harorat, ekologik beqarorlik va tashqi stress omillari diqqatni pasaytiradi, tajovuzkorlik va depressiv holatlarni kuchaytiradi. Yoshlar va zaif guruhlar bu o‘zgarishlarga nisbatan sezuvchan bo‘lib, ularning diqqat davomiyligi va konsentratsiyasi izdan chiqadi. Tadqiqot biopsixososial va ekopsixologik nazariyalar asosida olib borilgan. Diqqatni tiklash va ruhiy holatni barqarorlashtirish uchun mindfulness, tabiiy muhit bilan muloqot va kognitiv mashqlar samarali vosita sifatida ko‘rsatiladi.
References
1. Anderson, C. A. (1989). Temperature and aggression: Ubiquitous effects of heat on the occurrence of human violence. Psychological Bulletin, 106(1), 74–96. DOI: https://doi.org/10.1037/0033-2909.106.1.74
2. Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2002). Human aggression. Annual Review of Psychology, 53(1), 27–51. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.psych.53.100901.135231
3. Burke, M., González, F., Baylis, P., et al. (2018). Higher temperatures increase suicide rates in the United States and Mexico. Nature Climate Change, 8(8), 723–729. DOI: https://doi.org/10.1038/s41558-018-0222-x
4. Hickman, C., Marks, E., Pihkala, P., et al. (2021). Climate anxiety in children and young people and their beliefs about government responses to climate change: a global survey. The Lancet Planetary Health, 5(12), e863–e873. DOI: https://doi.org/10.1016/S2542-5196(21)00278-3
5. Kenesbayeva, G. K. (2023). Shaxsga iqlim ta’sirining psixologik muammolari. Toshkent davlat agrar universiteti, Nukus filiali. DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.14776827
6. Lynott, D., et al. (2023). The effects of temperature on prosocial and antisocial behaviour: a review and meta-analysis. Cognition and Emotion, 37(3), 532–550. DOI: https://doi.org/10.1080/02699931.2022.2155994
7. Marks, E., Hickman, C., Pihkala, P., et al. (2021). Young People’s Voices on Climate Anxiety, Government Betrayal and Moral Injury: A Global Phenomenon. SSRN. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.3918955
8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2019, 30 oktabr). 2030 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining atrof muhitni muhofaza qilish kontseptsiyasini tasdiqlash to‘g‘risidagi farmon (PF 5863 son) yuz.uz+15lex.uz+15yuz.uz+15gov.uz
9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2021, 30 dekabr). Respublikada ko‘kalamzorlashtirish ishlarini jadallashtirish, daraxtlar muhofazasini yanada samarali tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi farmon (PF 46 son) nuu.uz+6uznature.uz+6gov.uz+6
10. World Health Organization (2021). COP26 Special Report on Climate Change and Health: The Health Argument for Climate Action. Geneva: WHO. URL: https://www.who.int/publications/i/item/9789240036727